Kulturno-istorijske znamenitosti

Spomen-park ,,Kragujevački oktobar”

Spomen park „Kragujevački oktobar“ nalazi se na prostoru na kojem su nemački vojnici 21. oktobra 1941. godine streljali nekoliko hiljada Kragujevčana, muškaraca, žena i dece. Povod za streljanje u Šumaricama bili su nemački gubici u borbi sa četničkim i partizanskim jedinicama na putu Kragujevac – Gornji Milanovac. U spomen na žrtve streljanja, čitav prostor Šumarica je pretvoren u spomen-park koji se prostire na 352 hektara. Spomen-park „Kragujevački oktobar“ osnovan je 1953. godine i u njemu se, kraj Spomenika streljanim đacima i profesorima, svake godine održava manifestacija „Veliki školski čas“.

Spomen-muzej „21. oktobar“

Spomen-muzej „21. oktobar; Kragujevac je podignut 1976. godine kao sastavni deo spomen-parka „Kragujevački oktobar“. Zgrada muzeja kao najmarkatnija građevina na prostoru spomen-parka, podignuta je po projektu arhitekata Ivana Antića i Ivanke Raspopović u periodu od 1971. do 1976. godine.U okviru stalne muzejske postavke nalaze se tri skulpture. Dve, izvedene u pocinkovanovanom limu, predstavljaju polarizovane celine. Prva, „Prodor ka istoku“, simbolizuje moćnog orla, odnosno, Nemačku na početku rata, a druga, postavljena na suprotnoj strani, „Smrt mastodonta“, jeste moćna ptica na kraju rata, pretvorena u bezobličnu masu polomljenog metala. Treća skulptura, „Kragujevački oktobar“, nalazi se u samom centru gornjeg dela muzejskog prostora i sastoji se od dve različite celine. Jedna, načinjena od originalnog nemačkog oružja i šlemova, predstavlja naoružane, depersonalizovane vojnike sa mitraljeskim cevima uperenim ka drugoj grupi, užasnutim, izrešetanim žrtvama. Svečani portal na gornjem nivou muzejske zgrade uokviren je bronzanim frizom „Majke“. Stilizovanim oblicima predstavljena je tužna povorka žena sa crnim maramama na glavama – uzdržane su i dostojanstvene u svom bolu, duboko zakopanom u dnu njihovih srca.

Prva kragujevačka gimnazija

Zgrada Gimnazije jedna je od najmonumentalnijih školskih zgrada podignutih u Srbiji u XIX veku. Sagrađena je 1887. godine i tada je, prva gimnazija u Srbiji osnovana 1833. godine, dobila svoju zgradu. Iz njenih učionica su 21. oktobra 1941. godine Nemci izveli na streljanje veliki broj đaka i profesora. Jedna od učionica je pretvorena u spomen-učionicu, posvećenu ovom tragičnom događaju.

Narodni muzej Kragujevac

Narodni muzej u Kragujevcu je ustanova kulture, pripada kategoriji kompleksnih muzeja zavičajnog karaktera čija je delatnost prikupljanje, proučavanje, stručna i naučna obrada, zaštita i prezentacija kulturnih dobara koju obavlja na teritoriji opština Kragujevac, Batočina, Lapovo, Rača i Knić. Delatnost Muzeja obavlja se u objektima: Amidžin konak, Knez Mihailov konak, Umetnička galerija, Kuća Svetozara Markovića (Prote Miloja Bajraktarovića), Kuća Ljubice Filipović, Stara skupština, Spomen kuća u Dulenima, Petrova vodenica u Grošnici i Mali likovni salon.

Knjaževsko-srpski teatar

Zgrada Teatra je izgrađena 1928. godine, za potrebe prvog pozorišta u Srbiji. Na poziv Kneza Miloša Obrenovića, u jesen 1834. godine u Kragujevac dolazi Joakim Vujić, koji 1835. godine osniva Knjaževsko-srbski teatar. Zgrada pozorišta izgrađena je između dva rata. Ispred zgrade se nalazi spomenik Joakimu Vujiću.

Amidža konak

Kulturno – istorijski kompleks „Milošev venac“ obuhvata deo centralnog gradskog područja u kojem se nalaze najznačajniji objekti izgrađeni u vreme kada je Kragujevac bio prva prestonica moderne srpske države (1818 – 1841). Ime je dobio po Knezu Milošu Obrenoviću koji je Kragujevac proglasio za glavni grad tek oslobođene Srbije. Najznačajnije znamenitosti su skoncentrisane na levoj i desnoj strani Lepenice, najveće reke u kragujevačkoj kotlini, duge oko 48 km, čije obale u centru grada povezuju stari armirano – betonski mostovi, prvi te vrste u Srbiji. Amidžin konak je jedina do danas sačuvana zgrada iz kompleksa Miloševog dvora i u sklopu je Narodnog muzeja. Ime je dobila po upravniku kneževog dvora, Simi Milosavljeviću – Paštrmcu, zvanom Amidža (ujak). Amidžin konak je sagrađen 1818. godine i reprezent je balkansko – orijentalnog stila. Konak je služio za smeštaj momaka koji su sačinjavali kneževu pratnju, kao i za prihvatanje nahijskih knezova i drugih viđenijih namernika prilikom njihovog dolaska kod kneza u Kragujevac.

Konak kneza Mihaila

Konak kneza Mihaila sagrađen je 1860. godine na zahtev kneza Mihaila Obrenovića, u okviru dvorskog kompleksa kneza Miloša, današnjeg Miloševog venca. U ovom orijentalnom kompleksu izdvajao se kao jedna od prvih evropskih građevina, rađenih po austrijskom uzoru. Konak ima visoko prizemlje, sprat i tavan i pravougaone je osnove. Uticaj evropske arhitekture naznačen je simetrijom i svedenom klasicističkom ornamentikom. Krajem XIX veka u njemu se nalazio Oficirski dom. Danas su u njoj uprava Narodnog muzeja i muzejska biblioteka. Odlukom Skupštine SR Srbije zgrada je 1979. godine kao nepokretno kulturno dobro proglašena za spomenik kulture od velikog značaja.

Knežev arsenal

Knežev arsenal je jedinstveni vojno-industrijski i arhitektonski kompleks u Srbiji i Evropi. Ova svojevrsna ambijentalna celina sastoji se od fabričkih zgrada i radionica, sa kraja XIX i početka XX veka. Proglašen je za kulturno dobro od velikog značaja 1979. godine. Najveće industrijsko preduzeće Srbije u XIX veku, Topolivnica, nastala je od nekadašnjeg Starog Miloševog Arsenala i od tada, metalska industrija je osnov privrednog razvoja grada, a grad postaje nosilac industrijskog progresa Srbije. U kompleksu Vojnotehničkog zavoda, u objektu „Čaurnice“, 1884. godine zasijala je prva električna sijalica u tadašnjoj Srbiji i te je godine u Topolivnici proradila i prva električna mašina. Industrijska arhitektura, karakteristična za izgradnju Kneževog Arsenala, preuzeta je od Nemačke i Francuske.

Dom omladine

Ustanova Dom omladine jedna je od najstarijih institucija kulture grada Kragujevca, sa tradicijom dugom preko pola veka. Pod prvobitnim nazivom „Omladinski dom“, osnovana je 1948. godine, a kao Ustanova funkcioniše od 1997. godine. Ova ustanova predstavlja polivalentni kulturni centar koji je od svog osnivanja bio usmeren ka muzičko-scenskoj, likovno-primenjenoj i književnoj umetnosti, da bi se u novije vreme okrenuli i prema filmskim i multimedijalnim granama umetnosti. Aktivnosti Doma omladine su podeljene na programsku produkciju (muzički koncerti i festivali, izložbeni program, projekcije filmova, predstave, debate), edukativne radionice za mlade (gluma, film, rok muzika, slikanje, strip i karikatura) i partnerske programe u saradnji sa civilnim sektorom, regionalnim i međunarodnim institucijama i organizacijama kulture. U sastavu Doma omladine rade škole gitare, bas gitare, bubnjeva i solo pevanja, škola glume za osnovce, dramski studio za srednjoškolce i filmska radionica, kao i škola crtanja za decu i likovni studio za starije učenike.

Studentski kulturni centar

Studentski kulturni centar Kragujevac osnovan je 1984. godine. Misija Studentskog kulturnog centra Kragujevac je unapređenje delatnosti obogaćivanjem programa, edukacijom, radom na zadovoljenju kulturnih, obrazovnih, umetničkih potreba mladih i podsticanje pre svega studenata, ali i svih ostalih sugrađana na aktivno učestvovanje u kreativnom izražavanju i stvaralaštvu. Kroz svoje programe i aktivnosti ‒ književne, likovne, filmske, muzičke i pozorišne ‒ publici predstavlja savremene tendencije svih vidova umetničkog stvaralaštva, a kroz svoje književno i muzičko izdavaštvo, SKC podstiče i podržava kreativne mlade stvaraoce iz Kragujevca i regiona i pomaže njihovu promociju i afirmaciju. Svoju edukativnu funkciju ostvaruje i kroz brojne radionice i predavanja. Paralelno, negovanjem tradicionalne kulture kroz rad folklornog ansambla doprinosi očuvanju nematerijalne kulturne baštine.

Zgrada tržnice

Zgrada gradske tržnice u Kragujevcu je izgrađena 1929. godine, kao jedna od prvih pokrivenih pijaca u Evropi. Zgrada zauzima centralno mesto na predviđenom prostoru Miloševog venca i predstavlja vredno arhitektonsko nasleđe predstavlja deo kako gradskog, tako i regionalnog i nacionalnog identiteta. Izgradnjom tržnice Kragujevac je dobio modernu i glavnu pijačnu zgradu „Centar”, koja i danas krasi centar grada i jedna je od retkih primera u Srbiji iz doba koje ukazuje na savremene evropske stilske uticaje.

Zgrada stare skupštine

Stara skupština u Kragujevcu predstavlja nepokretno kulturno dobro kao spomenik kulture od velikog značaja, rešenjem Zavoda za naučno proučavanje spomenika kulture Beograd br. 1410, od 26. septembra 1958. godine, a kategorisana kao kulturno dobro od velikog značaja za RS 7. aprila 1979. godine Službeni Glasnik RS, br. 14/79. Zgrada Stare skuštine smeštena je u porti Stare crkve i čini važan i neraskidiv deo ovog istorijski značajnog i jedinstvenog prostora. U vreme vladavine kneza Miloša, pre podizanja skupštinske zgrade, ovaj deo crkvenog dvorišta, služio je za održavanje govora i okupljanje velikaša.

Zgrada okružnog suda

Zgrada Okružnog suda u Kragujevcu se nalazi na Trgu Vojvode Putnika, u samom centru grada, a podignuta je u periodu od 1902. do 1904. godine. Po svojoj čistoj koncepciji, funkcionalnosti prostora i dekorativnoj ornamentici, zgrada Okružnog suda u Kragujevcu spada u red najznačajnijih arhitektonskih ostvarenja u Srbiji 20. veka. Zgrada predstavlja nepokretno kulturno dobro kao spomenik kulture od izuzetnog značaja. U ovoj zgradi je 1915. godine Stanislav Binički prvi put izveo svoju kompoziciju „Marš na Drinu“, koju je posvetio briljantnoj pobedi srpske vojske na Ceru. Izvođenju su prisustvovali Radomir Putnik, Dr Slobodan Jovanović, gost iz Lozane Arčibald Rajs i mnogi ugledni ljudi tog vremena.

Muzej „Stara livnica“

Muzej Zavoda Crvena Zastava (ZCZ) osnovan je i otvoren oktobra 1953. godine, povodom stogodišnjice fabrike. Tematika muzeja je istorijat i razvoj fabrike. Izložba je bila postavljena u zgradi današnje Čaurnice i sadržala je proizvodni program i tehničku opremu fabrike. Odlukom Radničkog saveta ZCZ iz 1972. godine osniva se muzej istorijsko-tehničkog razvoja ZCZ. Za tu priliku adaptirana je zgrada stare Topolivnice. Muzejski fond broji oko 5500 predmeta koji su raspoređeni u sedam muzejskih zbirki: Oružje i oprema, Mašine i alati, Arhivska građa, Fotografije, Likovna dela, Pečati i Ordenje. Pored izložbene hale, muzej poseduje i sedam depoa i muzejsku biblioteku. Do 1994. godine, muzej se zvao Muzej Zavoda Crvena Zastava, a od tada Muzej Stara livnica. Muzej godišnje poseti više hiljada posetilaca.

Istorijski arhiv Šumadije

Istorijski arhiv Šumadije u Kragujevcu je ustanova kulture čija je osnovna delatnost prikupljanje, obrada, sređivanje, zaštita arhivske građe nastale na području Šumadijskog okruga, davanje na korišćenje u naučne i druge svrhe, kao i njeno publikovanje. Građa Istorijskog arhiva Šumadije obuhvata period od 1809. do 2013. godine, dok glavnina datira iz međuratnog perioda i vremena posle Drugog svetskog rata. Najveći deo dokumentacije je na srpskom, a manji na ruskom, turskom, nemačkom i francuskom jeziku. Danas je Istorijski arhiv Šumadije u Kragujevcu ustanova kulture od regionalnog značaja, čiji fondovi i zbirke predstavljaju dragoceni izvor za proučavanje novovekovne srpske istorije.

Pozorište za decu

Istorija lutkarstva u Kragujevcu počinje 11. oktobra 1994. godine, kada je održan 1. Međunarodni lutkarski festival malih formi. Tog datuma u Teatru “Joakim Vujić”, a u organizaciji Kulturno-prosvetne zajednice, po prvi put se okupljaju stvaraoci koji u lutkarskoj formi izražavaju bogatstvo scenskog stvaralaštva. Već sledeće godine, održan je još jedan festival, dok se na treći čekalo punih pet godina. Tek 2001. godine festival je ponovo pokrenut pod nazivom Međunarodni lutkarski festival “Zlatna iskra”. Od 1. januara 2004. godine Pozorište ima status pravnog lica i ujedno predstavlja najmlađe Pozorište te vrste u Srbiji. Zahvaljujući kvalitetu predstava, za šta su dokaz učešća na prestižnim međunarodnim festivalima, kao i brojne osvojene nagrade, ovo Pozorište je već tokom prvih godina postojanja steklo veliki ugled, kako u zemlji, tako i u inostranstvu. Iako je Pozorište za decu prepoznatljivo po lutkarskim predstavama, 5. novembra 2009. godine dobija i večernju scenu “Scena 303”, namenjenu učenicima srednjih škola i studentima. Omladinskom scenom zaokružuje se programska koncepcija najmlađeg glumišta u gradu.

Ustanova kulture „Koraci“

Ustanova kulture „Koraci” je osnovana Odlukom Skupštine grada Kragujevca 7.4.2017. godine, kao pravni sledbenik Privrednog društva Izdavačka kuća „Koraci” d.o.o. Kragujevac. Jedan od osnovnih razloga osnivanja je oživljavanje i podrška izdavaštvu i to kako u samom gradu, tako i u širem regionu. Kao pravni sledbenik Izdavačke kuće „Koraci” d.o.o. Kragujevac, nastavlja se tradicija Izdavačkog Društvenog preduzeća „Nova svetlost”, Novinsko izdavačkog i grafičkog preduzeća „Svetlost” i ostalih izdavača u istorijskoj vertikali grada sve do „Knjažesko-serbske knjigopečatnje”, prve štamparije u modernoj srpskoj državi. Osnovna delatnost Ustanove je izdavaštvo i to pre svega beletristike, monografskih publikacija, časopisa i ostalih štampanih izdanja, kao i izrada vizuelnih identifikacija štampanih publikacija (od ideje do grafičke pripreme za štampu) za sve ustanove kojima je osnivač grad Kragujevac. Pored knjiga i časopisa, tu su katalozi, brošure i sva štampana galanterija. Takođe, jedna od osnovnih ideja i ciljeva osnivanja Ustanove kulture „Koraci” je da se pored izdavaštva, Ustanova bavi poslovima koordinacije, pružanja specijalizovanih (dizajnerskih, pravnih i finansijskih) usluga, medijskog predstavljanja, komunikacije i odnosa sa javnošću i to pre svega za gradske ustanove kulture.